Szare Szeregi

SZARE SZEREGI – kryptonim konspiracyjny całego Związku Harcerstwa Polskiego, w okresie okupacji niemieckiej i sowieckiej podczas II wojny światowej (1939r. – 1945r.); powołane w dniu 27 września 1939r. w Warszawie decyzją członków Naczelnej Rady Harcerskiej.

Szare Szeregi współpracowały z Komendą Główną Armii Krajowej i  Delegaturą Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Kraj.

HISTORIA

Nazwa Szare Szeregi została przyjęta w całym kraju dopiero w 1940r. Geneza kryptonimu związana jest z akcją przeprowadzoną przez poznańskich harcerzy, którzy w godzinach wieczornych i nocnych podrzucali ulotki do skrzynek listowych mieszkań rzekomo dobrowolnie opuszczonych przez Polaków, a zasiedlonych przez rodziny niemieckie z Łotwy, Litwy i Estonii. Ulotki, napisane w języku niemieckim, zawierały informacje o przymusowym wysiedlaniu Polaków na tereny Generalnego Gubernatorstwa i zostały podpisane inicjałami SS. Harcmistrz dr Józef Wiza i harcmistrz Roman Łuczywek rozwinęli ten skrót w kryptonim Szare Szeregi i przyjął się on w Poznaniu, w Chorągwi „Ul Przemysław”. Do Warszawy informacja o przyjętej nazwie w „Ulu Przemysław” została przywieziona przez podharcmistrza Witolda Marcinkowskiego. Nazwa została przyjęta przez GK, która zaleciła wprowadzenie kryptonimu Szare Szeregi w całej podziemnej organizacji harcerskiej.

NACZELNICY SZARYCH SZEREGÓW:

 

27 września 1939r. - 6 maja 1943r,

harcmistrz Florian Marciniak,
pseudonimy: Jerzy Nowak, Nowak, J. Krzemień, Szary, Flo

        

12 maja 1943r. – 3 października 1944r.
harcmistrz Stanisław Broniewski,
pseudonimy: Orsza, Witold, K. Krzemień

 

3 października 1944r. – 18 stycznia 1945r.

harcmistrz Leon Marszałek, 

pseudonimy: Adam, Brzoza, Jan, Paweł

STRUKTURA

Organizacja Harcerska opierała się na strukturze przedwojennego ZHP, posługiwano się kryptonimami:  

Główna Kwatera – „Pasieka”
Chorągwie – „Ule”
Hufce – „Roje”
Drużyny – „Rodziny”
Zastępy – „Pszczoły”

Szefowie Głównej Kwatery Szarych Szeregów:
Eugeniusz Stasiecki pseudonim - Piotr Pomian
Edward Zürn pseudonim - Jacek
Kazimierz Grenda pseudonim - Granica

Główna Kwatera kierowała w okresie najpełniejszego rozwoju pracą 20 chorągwi harcerskich, w tym5 chorągwi z terenów zachodnich włączonych do Rzeszy:

„Ul Lina” - Chorągiew Pomorska
„Ul Przemysław” - Chorągiew Wielkopolska
„Ul Kominy” - Chorągiew Łódzka
„Ul Barbara” - Chorągiew Zagłębiowska
„Ul Huta” - Chorągiew Śląska
oraz „Ul Chrobry” - chorągiew skupiająca przebywających na terenie Generalnego Gubernatorstwa harcerzy z terenów zachodnich.

Całością prac 6 chorągwi kierował Wydział Zachodni („Z”) Głównej Kwatery.

Wydział Wschodni („W”) kierował pracą 5 chorągwi na terenach wschodnich:
„Ul Biały” - Chorągiew Białostocka
„Ul Brama” - Chorągiew Wileńska
„Ul Błota” - Chorągiew Poleska
„Ul Las” - Chorągiew Nowogródzka
„Ul Gleba” - Chorągiew Wołyńska

oraz „Ul Złoty” – skupiający przebywających na terenie Generalnego Gubernatorstwa harcerzy z ziem wschodnich .

Na terenie Generalnego Gubernatorstwa pracowało 8 chorągwi: 4 z nich stanowiły Polskę Centralną („C”):
„Ul Wisła” - Chorągiew Warszawska
„Ul Puszcza” - Chorągiew Mazowiecka
„Ul Rady” - Chorągiew Radomska
„Ul Zboże” - Chorągiew Lubelska

Cztery chorągwie stanowiły Polskę południową („P”):
„Ul Skała” - Chorągiew Kielecka
„Ul Warta” - Chorągiew Częstochowska
„Ul Smok” - Chorągiew Krakowska
„Ul Lew” - Chorągiew Lwowska

Podstawowe Zasady 
Członków organizacji obowiązywało Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie uzupełniono dodatkowo Rotą  konspiracyjną:

„Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia”.

Podstawową zasadą programu było wychowanie przez walkę. Program został sprecyzowany w koncepcji „Dziś, jutro, pojutrze”.

„Dziś” - oznaczało okres konspiracji i przygotowanie do powstania

„Jutro” – otwartą walkę zbrojną z okupantem, powstanie.

„Pojutrze” – pracę w wolnej Polsce.

PODZIAŁ WIEKOWY

Początkowo Organizacja Harcerzy obejmowała, ze względów konspiracyjnych, młodzież powyżej 17 roku życia. W związku z dużym naporem młodych i koniecznością zajęcia się nimi, zwiększono rozpiętość wieku. Z punktu widzenia programowego i metodycznego dokonano podziału na trzy grupy wiekowe:

Zawiszacy – najmłodsza grupa metodyczna, zrzeszająca chłopców w wieku do 14 lat. Nie brali oni udziału w walce bieżącej. Tworząc nieomal normalne zastępy i drużyny, które w prywatnych mieszkaniach lub w podmiejskich lasach przeprowadzali zbiórki w trakcie których zdobywali stopnie harcerskie, przygotowywali się do pełnienia służby pomocniczej, a nauką na tajnych kompletach – do okresu odbudowy.
Przygotowanie Drużyn Zawiszy do wojskowych służb pomocniczych oznaczono kryptonimem „Mafeking”. Zgodnie z ustalonym wspólnie ze Sztabem Armii Krajowej programem na zawiszacką służbę pomocniczą składały się następujące prace: regulacja ruchu, łączność, ratownictwo.

Bojowe Szkoły (BS) – grupa metodyczna zrzeszająca chłopców w wieku 15 – 17 lat. Drużyny BS pełniły służbę w małym sabotażu, będącym akcją propagandową skierowaną do ludności polskiej, polegającą między innymi na pisaniu na murach, rozlepianiu afiszy i nalepek, rozdawaniu ulotek, kolportażu nadzwyczajnych dodatków do gazet, podłączaniu się do niemieckich megafonów, zrywaniu niemieckich flag, gazowaniu kin. Ponadto drużyny BS uczestniczyły w akcji „WISS” („Wywiad – Informacja Szarych Szeregów”), polegającej na obserwacji niemieckich wojsk i ich ruchów. W ramach przygotowań do „przełomu” drużyny BS przechodziły przeszkolenie wojskowe, otrzymywały przydziały do jednostek AK (np. jako poczty dowódców, oddziały łączności i oddziały rozpoznawcze). Do okresu odbudowy przygotowywali się chłopcy z BS, podobnie jak z „Zawiszy”, ucząc się na tajnych kompletach.

Grupy Szturmowe (GS) – grupa metodyczna zrzeszająca chłopców powyżej 18 roku życia, były podporządkowane „Kedywowi” (Kierownictwu Dywersji Armii Krajowej) i pełniły służbę w „wielkiej dywersji”. Oddziały GS wykonały wiele akcji bojowych, w tym wysadzanie mostów kolejowych, pociągów, odbijanie więźniów (akcja pod Arsenałem, akcja pod w Celestynowie), zamachy na funkcjonariuszy aparatu terroru (Kutschera, Koppe, Bürckl, oraz odpowiedzialnych za katowanie Jana Bytnara „Rudego”: Schultza i Langego). Inne oddziały GS (np. Chorągwi Radomskiej i Krakowskiej) walczyły w oddziałach partyzanckich oraz prowadziły sabotaż kolejowy.
Do „przełomu” oddziały GS przygotowywały się przez

szkolenie w szkołach podchorążych (m.in. prowadzona przez Szare Szeregi Szkoła Podchorążych Piechoty Rezerwy „Agricola”) i szkolenie na kursach niższych dowódców

(motorowe i saperskie). Do okresu odbudowy powojennej drużyny GS przygotowywały się kończąc naukę szkolną, podejmując tajne studia wyższe oraz samokształcenie (w tym tematykę tzw. ziem postulowanych). W okresie „przełomu” wiele oddziałów GS brało udział w walkach oddziałów AK, w tym w marszu na pomoc Warszawie. W powstaniu warszawskim batalion „Zośka” i „Parasol” walczyły na Woli, Starówce i Czerniakowie, ponosząc straty sięgające 80%. Kompania „Rudy” batalionu „Zośka” została nazwana przez Komendanta Głównego AK najlepszą kompanią Armii Krajowej. Batalion „Wigry” walczył na Woli i Starówce.

HARCERKI

Oddzielnie działała Organizacja Harcerek, nosząca kryptonim „Bądź gotów” i „Związek Koniczyn”, zorganizowała Pogotowie Harcerek.

Przy Kwaterze Głównej Szarych Szeregów działała od 1940 r. żeńska Grupa Wykonawcza Łączniczek i Kolporterek podległa Mirosławowi Cieplakowi „Giewontowi”; była to ok. 50 – osobowa grupa harcerek (w 1944), powstała z kręgu starszoharcerskiego przy 54 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej, a następnie z utworzonej 54 Żeńskiej Drużyny Harcerskiej im. Władysława Jagiełły. Jej drużynową przez cały czas okupacji była Romana Łukaszewska „Ewa”. Głównym zadaniem tego zespołu był kolportaż prasy konspiracyjnej Szarych Szeregów.